Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü
Ocak 2020’de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yeni tip korona virüs hastalığının Uluslararası Öneme Sahip Bir Halk Sağlığı Sorunu olduğunu açıklamış ve COVID-19’un dünyadaki diğer ülkelere yayılma riskinin bulunduğunu belirtmişti. Mart 2020’de ise DSÖ, COVID-19’u bir pandemi ilan etti.
DSÖ ve dünyadaki diğer halk sağlığı yetkilileri COVID-19 salgınını kontrol altına almak için harekete geçmiş bulunmaktadır. Ancak, bu tür kriz zamanları halk arasında strese yol açmaktadır. Ruh sağlığına ilişkin bu maddeler, DSÖ’nün Ruh Sağlığı ve Madde Bağımlılığı Departmanı tarafından COVID-19 salgını süresince zihinsel ve psiko-sosyal refahın sağlanmasına destek olmak amacıyla farklı grupları hedef alan mesajlar şeklinde oluşturulmuştur.
1. COVID-19’un birçok ülke ve bölgede yaşayan insanı etkilemiş ve halen etkileme ihtimali bulunmaktadır bu sebeple hastalığı belli bir ırk veya millet ile ilişkilendirmeyin. Hangi ülkeden olursa olsun salgından etkilenen kişilere karşı empatik olun. Covid-19’dan etkilenen insanlar yanlış herhangi bir şey yapmamış olup bizden destek, merhamet ve nezaket görmeyi hak etmektedirler.
2. Enfekte olan kişilerden “COVID-19 vakası”, “kurban”, “COVID-19’lu aile” veya “hastalıklı” olarak bahsetmeyin. Onlar yalnızca “COVID-19’a yakalanan”, “tedavi altına alınan”, “COVID-19’dan iyileşmekte olan” insanlardır ve iyileştiklerinde hayatlarına işleri, aileleri ve sevdikleri ile devam edeceklerdir. Damgalamanın önüne geçmek adına kişileri COVID-19 üzerinden tanımlanan bir kimlikten ayrı tutmak önemlidir.
3. Endişe veya sıkıntı hissetmenize neden olan haberleri izlemeyi, okumayı veya dinlemeyi en aza indirin; yalnızca güvenilir kaynaklardan bilgi alın ve esas olarak planlarınızı hazırlamak, kendinizi ve sevdiklerinizi korumak için pratik adımlar atın. Bir veya iki defaya mahsus olmak üzere günün belli zamanlarında güncel bilgileri kontrol edin. Ani ve neredeyse sürekli akış halinde olan haberler, herkesin endişelenmesine neden olabilir. Gerçekleri öğrenin; söylentileri ve yanlış bilgileri değil. Gerçekleri söylentilerden ayırt edebilmek adına düzenli aralıklarla DSÖ’nün internet sitesinden veya yerel sağlık yetkililerinin platformlarından bilgi edinin. Gerçekler, korkularınızı en az düzeye indirmenize yardımcı olacaktır.
4. Kendinizi koruyun ve başkalarına destek olun. İhtiyaç duydukları zamanda diğerlerine yardımcı olmak hem yardım eden hem de destek alan insan için faydalı olabilmektedir. Örneğin, komşularınız veya çevrenizdeki yardıma ihtiyaç duyan kişileri telefonla arayıp kontrol edebilirsiniz. Bir topluluk olarak birlikte çalışmak, COVID19’a karşı birlikte dayanışmaya yardımcı olabilir.
5. COVID19’u deneyimlemiş kişilerin pozitif ve umut dolu hikayelerini ve pozitif imajlarını güçlendirmek için fırsatlar bulun. Örneğin, iyileşmiş veya sevdiği birisine destek olmuş kişiler deneyimlerini paylaşma konusunda isteklidir.
6. Topluluğunuzda COVID19’dan etkilenen insanları destekleyen, hayat kurtarmak ve sevdiklerinizi güvende tutmak için çalışan hizmet sağlayıcılar ve sağlık çalışanlarıyla desteğinizi paylaşın. Hayat kurtarmak ve sevdiklerinizi güvende tutmak için oynamış oldukları rolü farkına varın.
7. Değerli sağlık çalışanları; baskı altında hissetmek, siz ve çoğu çalışma arkadaşınız için olası bir deneyimdir. Bugünkü durumda da bu şekilde hissetmeniz oldukça normaldir. Stres ve benzeri duygular hiçbir şekilde işinizi yapamayacağınızın veya zayıf olduğunuzun bir göstergesi değildir. Bu süreçte ruh sağlığınızı ve psiko-sosyal iyilik halinizi yönetmeniz fiziksel sağlığınızı yönetmeniz kadar önemlidir.
8. Sağlık çalışanları, kendinize bu süreçte iyi bakın. Çalışma sırasında veya vardiyalar arasında yeterli dinlenmeyi sağlamak, yeterli ve sağlıklı yemek yemek, fiziksel aktivite yapmak, aileniz ve arkadaşlarınızla iletişimde kalmak gibi yararlı başa çıkma stratejilerini kullanmaya çalışın. Tütün, alkol veya diğer ilaçlar gibi yararsız başa çıkma stratejilerini kullanmaktan kaçının. Uzun vadede bunlar zihinsel ve fiziksel sağlığınızı kötüleştirebilir. Özellikle de benzer müdahalelerde daha önce bulunmamış olanlar için bu, benzersiz ve daha önce görülmemiş bir durumdur. Böyle olsa bile geçmişte stresli zamanları yönetirken işe yaramış olan stratejileri kullanmak sizin için faydalı olabilir. Stresin nasıl ortadan kaldırılacağını muhtemelen biliyorsunuzdur ve kendinizi psikolojik olarak iyi halde tutmakta tereddüt etmemelisiniz. Bu bir sürat koşusu değil, maratondur.
9. Bazı sağlık çalışanları, ne yazık ki, damgalama ve korku nedeniyle aileleri veya çevreleri tarafından kaçınma/sakınma yaşayabilir. Bu, zaten güç olan bir durumu daha da güç hale getirebilir. Mümkünse, iletişimi sürdürmek için dijital yöntemler de dahil olmak üzere çeşitli yollarla sevdiklerinizle bağlantıda kalın. Sosyal destek için çalışma arkadaşlarınıza, yöneticinize veya diğer güvenilir insanlara başvurun-meslektaşlarınız da sizinkine benzer deneyimler yaşıyor olabilir.
10. Zihinsel, bilişsel ve psiko-sosyal engele sahip insanlara durumu aktarırken anlaşılır bir yol kullanın. Eğer bir sağlık kurumunda ekip lideri veya yönetici iseniz yalnızca yazılı bilgiye dayanmayan iletişim şekillerini faydalı hale getirebilirsiniz.
11. COVID-19’a yakalanmış kişiler için nasıl destek sağlayabileceğinizi bilin ve onları uygun kaynaklarla nasıl yönlendirebileceğinizi bilin. Bu özellikle ruh sağlığı ve psiko-sosyal destek ihtiyacı olan kişiler için önemlidir. Ruh sağlığı problemleri ile ilişkilendirilen damgalama, hem COVID-19 hem de ruh sağlığı noktasında destek arama konusunda isteksizlik oluşturabilir. MhGAP İnsani Müdahale Rehberi, öncelikli ruh sağlığı durumlarına yönelik klinik rehberlik içerir ve genel sağlık çalışanları tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır.
12. Bu müdahale süresince tüm personelin kronik stresten ve kötü ruh sağlığından korunmasını sağlamak rollerini yerine getirebilmeleri için daha iyi bir kapasiteye sahip olmaları anlamına gelmektedir. Mevcut durumun bir gecede ortadan kalkmayacağını aklınızda tutmanız gerekir ve kısa süreli kriz müdahaleleri yerine daha uzun süreli mesleki kapasiteye odaklanmalısınız.
13. Tüm personele kaliteli iletişim ve doğru bilgi güncellemeleri sağlayın. Çalışanları daha yüksek stres seviyesinden daha az stres fonksiyonlarına yöneltin. Deneyimsiz çalışanları daha deneyimli olan meslektaşları ile partner haline getirin. Bu sistem, destek sağlamak, stresi gözlemlemek ve güvenlik prosedürlerini güçlendirmek için fayda sağlayacaktır. Sosyal yardım personelleri topluluğa ikişer kişi halinde girmelidir. Çalışma molaları başlatın, bunu teşvik edin ve gözlemleyin. Doğrudan kendisi veya bir aile üyesi stresli bir durumdan etkilenmiş olan çalışanlar için esnek çalışma programları uygulayın. Meslektaşların birbirlerine sosyal destek sağlamaları için bir zaman oluşturduğunuzdan emin olun.
14. Eğer bir sağlık kuruluşunda ekip lideri veya yönetici iseniz erişimi kolaylaştırın ve personelin ruh sağlığı ve psiko-sosyal destek hizmetlerine nereden erişebileceklerinin farkında olmalarını sağlayın. Yöneticiler ve ekip liderleri de personelleri gibi benzer stres etkenleri ile ve potansiyel olarak rollerinin getirdiği sorumluluk sebebiyle de ekstra bir baskı ile karşı karşıya kalmaktadırlar. Yukarıdaki koşullar ve stratejiler hem çalışanlar hem yöneticiler için geçerlidir ve stresi hafifletmek için yöneticiler öz bakım noktasında bir rol model oluşturabilirler.
15. Hemşireler, ambulans sürücüleri, gönüllüler, vaka tanımlayıcılar, öğretmenler, toplum liderleri ve karantina alanlarındaki çalışanlar dahil olmak üzere müdahale sağlayan kişileri psikolojik ilkyardım kullanarak etkilenen kişilere nasıl temel duygusal ve pratik destek sağlayabilecekleri konusuna yönlendirin.
16. Acil veya genel sağlık kurumlarında acil ruh sağlığı ve nörolojik şikayetleri (örn. deliryum, psikoz, şiddetli kaygı veya depresyon) kontrol altında tutun. Zamanınız olursa bu noktalarda doğru eğitilmiş ve nitelikli bir ekibin bulunmasına ihtiyaç duyulabilir, genel sağlık hizmeti personeli sayısı içerisinde ruh sağlığı ve psiko-sosyal destek personeli arttırılabilir.
17. Sağlık hizmetinin her kesimindekiler için ana, umumi psikotropik ilaçların ulaşılabilir olmasını sağlayın. Uzun süreli ruh sağlığı koşullarına veya epileptik nöbetlere sahip kişiler ilaçlarına kesintisiz şekilde erişim sağlamaya ihtiyaç duymaktadırlar ve ani kesintinin önüne geçilmelidir.
18. Çocuklara korku ve üzüntü gibi rahatsız edici duyguları ifade etmenin olumlu yollarını bulmalarında yardımcı olun. Her çocuğun duygularını ifade etmek için kullandığı bir yöntemi vardır. Bazen oyun gibi yaratıcı bir aktivite yapmak ve çizim yapmak bu sürece olanak sağlayabilir. Hislerini güvenli ve destekleyici bir ortamda ifade edebilir ve iletişim kurabilirler ise çocuklar rahatlamış hissederler.
19. Çocukları ebeveynlerine ve ailelerine yakın tutun ve mümkünse çocukları bakıcılarından ayırmaktan kaçının. Eğer bir çocuğun birincil bakıcısından ayrılması gerekirse düzgün alternatif bakımın sağlandığından, sosyal çalışmacı veya ona eşdeğer birisinin düzenli aralıklarla çocuğu takip ettiğinden emin olun. Ayrıca, bu ayrı kalma süreci boyunca günde iki kez telefon veya video görüşmeleri veya uygun iletişim şekli (örn: çocuğun yaşına bağlı olarak sosyal medya) ile ebeveyn ve bakıcı ile düzenli temasın sürdürülmesini sağlayın.
20. Özellikle çocukların evde kalması gerekiyorsa, günlük yaşamda bilinen rutinleri mümkün olduğunca sürdürün veya yeni rutinler oluşturun. Çocuklar için öğrenme aktiviteleri dahil yaşa uygun aktiviteler sağlayın. Mümkün olduğu sürece çocukları oyun oynamaya devam etmeleri ve diğerleri ile sosyalleşme konusunda teşvik edin; sadece aile içerisinde olsa bile tavsiye edilmesi durumunda sosyal etkileşimi sınırlandırın.
21. Stres ve kriz dönemlerinde, çocukların ebeveynlere daha fazla bağlanması veya daha talepkar olmaları yaygındır. Yeni koronavirüsü çocuklarınızla dürüst ve yaşa uygun bir şekilde tartışın. Eğer çocuğunuzun endişeleri varsa bunlara yönelmek onların gerginliğini hafifletebilir. Çocuklar yetişkinlerin davranışlarını ve duygularını zor zamanlarda kendi duygularını nasıl yöneteceklerine dair ipuçları için gözlemlerler. Daha fazla tavsiye için buraya tıklayınız.
22. Özellikle yetişkinler ve özellikle bilişsel düşüş / demansı olan yetişkinler, salgın sırasında / karantinadayken daha endişeli, öfkeli, stresli, ajite olabilir ve geri çekilebilirler. Gayri resmi ağlar (aileler) ve sağlık profesyonelleri aracılığıyla kendilerine pratik ve duygusal destek sağlayın.
23. Neler olup bittiği hakkında basit gerçekleri paylaşın ve bilişsel bozukluğu olan/olmayan yaşlı insanlara enfeksiyon riskinin nasıl azaltılacağı hakkında net bilgiler verin. Gerektiği zaman bilgiyi tekrar edin. Talimatların açık, özlü, saygılı ve sabırlı bir şekilde iletilmesi gerekir. Bilgilerin yazılı olarak veya resimlerle gösterilmesi de yararlı olabilir. Bilgi sağlama ve önleme tedbirlerini uygulamalarına yardımcı olmaları için ailelerini ve diğer destek ağlarını devreye sokun. (örneğin el yıkama vb.)
24. Mevcut bir sağlık sorununuz varsa şuanda kullanmakta olduğunuz ilaçlarınıza erişiminiz olduğundan emin olun. Gerekirse size yardımcı olmaları için sosyal çevreniz ile iletişime geçin.
25. Taksi çağırmak, yemek sipariş etmek ve tıbbi bakım istemek gibi gerektiğinde nereden ve nasıl pratik yardım alacağınızı önceden hazırlayın ve bu konularda bilgi sahibi olun. Gereksinim duyabileceğiniz tüm normal ilaçlarınızın 2 haftaya kadar yeterli olduğundan emin olun.
26. Evde yapabileceğiniz basit, günlük fiziksel egzersizleri öğrenin. Bu, karantinada veya izolasyon süresince sizi aktif tutmaya ve can sıkıntınızı azaltmaya yardımcı olacaktır.
27. Düzenli rutinleri ve programları mümkün olduğunca koruyun veya düzenli egzersiz, temizlik, günlük işler, şarkı söyleme, resim yapma veya diğer etkinlikler de dahil olmak üzere yeni bir ortamda yenilerini oluşturmaya yardımcı olun. Güvenli bir zemin oluştuğunda akran desteği, komşu kontrolü, hastane COVID-19 ile mücadele eden sağlık personelinin çocuğuna bakmak gibi çeşitli yollarla öncelik sırasına göre diğerlerine destek olun. Sevdiklerinizle düzenli temasta bulunun. (örn. Telefon veya diğer erişimler yoluyla).
28. Kişisel bir güvenlik paketi hazırlayın. Bu, temel kişisel bilgilerin, uygun irtibat kişilerinin, tıbbi bilgilerin, iki haftalık düzenli ilaçların, saklanabilir atıştırmalıkların, bir şişe su ve bazı kişisel kıyafetlerin yer aldığı bir paket olabilir.
29. Bağlı kalın ve sosyal ağlarınızı koruyun. İzole edilmiş olsanız bile, kişisel günlük rutinlerinizi korumaya veya yeni rutinler oluşturmaya mümkün mertebe çaba gösterin. Eğer sağlık yetkilileri, salgını kontrol altında tutmak için fiziksel sosyal temasını sınırlandırmayı önerdiyse şekilde sınırlandırmayı önerdiyse, e-posta, sosyal medya, video konferans ve telefon aracılığıyla bağlı kalabilirsiniz.
30. Stres zamanlarında, kendi ihtiyaç ve duygularınıza önem verin. Keyif aldığınız ve dinlendirici bulduğunuz sağlıklı aktivitelerde yer alın. Düzenli egzersiz yapın, düzenli uyku rutinlerini koruyun ve sağlıklı yiyecekler yiyin. Her şeyi bir bütün içerisinde tutun. Halk sağlığı kurumları ve tüm ülkelerdeki uzmanlar, etkilenenlere en iyi bakımın sağlanabilmesi için salgın üzerinde çalışmaktadır.
31. Bir salgın hakkında sürekli olarak yayınlanan bir haber raporu akışı, herkesin endişeli veya sıkıntılı hissetmesine neden olabilir. Gün içerisinde belirli zamanlarda bilgi güncellemeleri ve pratik rehberlik için sağlık profesyonelleri ve DSÖ internet sitesine başvurun ve sizi rahatsız eden söylentileri dinlemekten veya takip etmekten kaçının.
Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü